سلامی
کشور	ایران
استان	خراسان رضوی
شهرستان	خواف
بخش	سلامی
سال شهرشدن	1383
مردم
جمعیت	12500
مذهب	تشیع
جغرافیای طبیعی
ارتفاع از سطح دریا	۱۰۶۸ متر
سلامی روی نقشه ایران ۳۴.۷۴۷۸° شمالی ۵۹.۹۷۵۰° شرقی مختصات: ۳۴.۷۴۷۸° شمالی ۵۹.۹۷۵۰° شرقی

سَلامی شهری است در استان خراسان رضوی در شرق ایران. این شهر در بخش سلامی شهرستان خواف قرار دارد. این شهر دارای آثار تاریخی ای نظیر کوشک سلامی (که بسیار زیبا می‌باشد، ولی به دلیل اطلاع رسانی کم مورد توجه قرار نگرفته است)، سد سلامی، آسیاب دو قلو سلامی (که تنها آسیاب دو قلوی تاریخی خراسان رضوی است) و... است.

جمعیت این شهر در سال ۱۳۸۵، برابر با ۶۱۶۶ نفر بوده است ^[۱].

مسافت این شهر تا مرکز شهرستان خواف، ۲۵ کیلومتر است.^[۲]

سلامه (سلومک)

شهر سلامی از شهرهای بزرگ منطقه شهرستان خواف است که در فاصله 90 کیلومتری تربت حیدریه و 25 کیلومتری خواف قرار دارد از شمال به روستای خیر آباد خواف، جنوب شرقی به روستای چهارده و شمال غربی به روستای احمد آباد و غرب به روستای حسن آباد و شرق به روستای قلعه نو منتهی می‏شود. براساس نوشته‌های مقدسی، ابن حوقل و اصطخری این شهر در قدیم از شهرهای آباد خواف بوده و به‏ نام‏های سلومه، سلومک و سلامه معروف و مرکز حکومت بوده است حمدالله مستوفی در نزهت القلوب گفته است: سلامه، سنجان، زوزن از توابع خواف است که ملک زوزن در آنجا عمارت عالی بنا کرده است. میوه‌هایش انار، انگور، انجیر و خربزه است و ابریشم و روناس زیادی دارد در سال 604 (هـ-ق) که حاکم هرات علیه سلطان خوارزمشاه قیام کرد، ملک زوزن به طرفداری از سلطان به مقابله با او رفت و وی را در هرات دستگیر نمود. اموالش مصادره شد و او را به سلومه فرستادند و زندانی کردند. از این واقعه چنین پیداست که سلامه از شهرهای تابعه و مورد اعتماد ملک زوزن بوده، زندان مطمئن ملک هم در این شهر قرار داشته و از طبقه‏ی زیرین کوشک سلامه برای زندانیان سیاسی استفاده می‌شده است در سال 607 (هـ-ق) که ملک زوزن حکومت کرمان را داشت، قلعه‏ی سلامه و کوشک را عمارت کرده است. در سال 695 (هـ-ق) رکن الدین محمود سیستانی به خواف لشکر کشید و خواجه زادگان خواف در سلامه با او نبرد کردند که به‏ علّت شکست و تسلیم شدن آنها امیر محمود سیستانی پس از آرامش، یک سال و نیم در آنجا اقامت کرد در اوایل قرن دهم (هـ-ق) که مراد بیک ترکمان از ترس شاه اسماعیل صفوی به خواف آمد تا در خواف پناه جوید، شاه اسماعیل رسید و او را با 7هزار ترکمان همراهش مغلوب و مقتول نمود و خود در قلعه‏ ی خواف فرود آمد که بر اساس مدارک تاریخی این قلعه سلامه بوده است، چون حاکم خواف در قلعه‏ ی سلامی سکونت داشته از سال 737 (هـ-ق) که زوزن ویران گردید تا اواخر صفویه مرکز حکومت شهر سلامه بوده است .

از سلامه دانشمندان زیادی برخاستند از جمله ابویعقوب خوافی سلامه‌ای، ابوغانم سلامی دانشمندان قرن چهار و پنجم (هـ-ق) و رستم ابن شاهوردی ابن شاهرخ زنگنه خوافی صاحب کتب صراط المستقیم و کنزالبرهان در جبر و مقابله آنچه مسلم است این محل تا اواخر صفویه آباد بوده و از وجود زنگنه خوافی متوفی 1090 (هـ-ق) در سلامه معلوم می‌شود که آبادی این محل در خور سکونت چنین ریاضیدان مهمی بوده است. چون ارگ دولتی قلیچ خان در روی خواف مربوط به اوایل عصر قاجاریه می‌باشد بنابراین قبل از احداث تأسیسات دولتی در روی خواف مرکز سلامه و از آن تاریخ به بعد سیر نزولی پیموده است از سالها قبل مالکیت سلامه را مرحوم سید محمد قریشی داشته، که تا سال 1326 (هـ-ش) دهی کوچک و مخروبه و از سال 1330 خورشیدی کار نوسازی در محل فعلی به همت مرحوم قریشی طبق نظر و نقشه مهندسی شهرسازی همراه با تأسیسات مثل مدرسه، حمام، آب انبار، بهداری، مسجد و حسینیه آغاز و در سال 1330 به پایان رسیده مورد استفاده ساکنان آن قرار گرفت. کشاورزی آن به واسطه‏ی وجود بند و چاههای عمیق اطرافش رونق زیادی دارد که نیمی از محصولات کشاورزی منطقه خواف را تأمین می‏کند. گندم، جو، چغندر قند، خربزه و هندوانه به مقدار زیادی صادر می‏شود. اکنون سلامه دهی آباد و پرجمعیت و معروف می‌باشد و از سال 1381 از حالت دهستان خارج و مرکز بخش بالاخواف و بخشداری سلامه تبدیل شده است.

وجه تسمیه گویند در ازمنه قدیم شهر سلامه و کوشک2 آن بارعام ملوک زوزن و خواف بوده که در اعیاد رسمی مثل عید قربان و عید فطر و نوروز، کلیه‏ی رعایا در این محل به سلام ملک می‌آمدند و از این نظر این‏جا را سلام و سلامه گفته‌اند. برخی گفته‌اند با توجه به تاریخ سلامی در متون تاریخی این شهر قبل از ورود اسلام به ایران وجود داشته تا جایی که کوشک و بند سلامی متعلق به دوره ساسانیان بوده و سلامی نامی عربی و مشتق شده از کلمه سلام عربی نیست بلکه کلمه فارسی است شهر زوزن و سلامی در کتب تاریخی همراه هم به عنوان آبادی‌های مشهور ولایت خواف آمده، و قدمت این شهر مثل زوزن به زمان پارتها و سلوکیان می‌رسد و کلمه سلومه که نام اولیه سلامی است از اسامی رایج در دوره سلوکیان می‌باشد.

آثار تاریخی شهر سلامی

كوشك سلامي

يكی از آثار عمده تاريخی و ديدني شهرستان خواف قصر بلقيس (كوشك سلامي) می‌باشد كه در شهر سلامی در 25 كيلومتری شمال شهرستان خواف و 90 كيلومتری شهرتربت حيدريه واقع شده است. اين اثر يكی از آثار و بناهای باستانی است كه حكايت از اهميت و اقتدار سياسی، اجتماعی ديار خواف در گذشته داشته كه امروزه ما را به سوی تاريخ كهن منطقه فرا خوانده و ياد روزگاران گذشته را در دل هر جوينده‌ای زنده و پويا می‌نمايد در باره تاريخ دقيق ساخت اين بنا اطلاع مستندی در دست نيست ليكن تا آنجا كه مشخص است حدود 800 سال پيش ملك زوزن آنرا در سال 607 ه-ش تعمير كرده است كه اگر فرض كنيم قبل از تعمير حداقل 100 سال براين بنا گذشته باشد می‌توان ساخت آنرا به ابنيه قرن ششم نسبت داد. قصر سلامه به همت والای قريشی از گذشته تا كنون، روزانه پذيرای چندين تن از سياحان، مسافران، محققان، توريستها و بازديد كنندگان متعددی است كه از اين بنا و منطقه بازديد به عمل می‌آورند و در اينجا مورد پذيرايی و مهمان نوازی قرار می‌گيرند. در هر حال يكی از آثار تاريخی ارز شمند منطقه خواف كوشك سلامی است كه با منظره زيبای خويش سالانه چندين هزار نفر را به خود جلب نموده و از نقاط ديدنی عمده شهرستان خواف به شمار می‌آيد. تا پیش از سال 1326 ش این بنا در زیر تلی از خاک پنهان بوده تا اینکه خاکبرداری و تجدید بنای آن آغاز شد. کوشک مزبور مشتمل بر 3 طبقه بوده که فوقانی ترین اشکوبه آن بازسازی گردیده است. پس از آن محوطه سازی کوشک انجام شد. بنا بر شواهد طبقه دوم عمارت با وجود اتاق ها و فضاهای متعدد مکانی برای زندگی ساکنین در آن بوده و طرح چلیپایی دارد. بازپیرایی بنای مزبور با نمای آجری سبب گردیده این بنا ظاهر ابنیه دوره صفوی را پیدا کند. نقل از کتاب سلامی در گذر زمان نوشته ع‍ل‍ی‍رض‍ا ج‍ع‍ف‍ری‌: "این بنا که در طول تاریخ عمارت شاه نشین دیار خواف بوده و وقایع تاریخی مهمی را شاهد بوده است , ریشه در تاریخ ایران باستان دارد. اگر چه باستان شناسان معتقدند که این بنا در عصر ساسانیان ساخته شده, اما در کتب تاریخی تا سال 607 ه ق به وجود این بنا اشاره ای نشده است.

طبق آنچه در کتاب طبقات ناصری جلد 1 صفحه 314 آمده , در آن سال (607 ه ق ) ملک قوام الدین زوزنی که از طرف سلطان محمد خوارزمشاهی بر ولایت خواف حکومت می کرد, کوشک را تعمیر نموده است. بنابراین می توان نتیجه گرفت که این بنا در قبل از خوارزمشاهیان وجود داشته و به دلایلی دچار آسیب و تخریب شده است که ملک زوزن مجددا آن را تعمیر و آباد ساخته است.

از وقایع مهم تاریخی که در کوشک اتفاق افتاده می توان به موارد زیر اشاره نمود: در سال 604 ه ق ملک زوزن پس از دستگیری خرمیل – حاکم شورشی هرات علیه سلطان خوارزمشاهی – او را به سلامی فرستاده و در زندان سلامی – که طبق نظر نویسنده کتاب تاریخ و رجال شرق خراسان جلد 1 صفحه 220 در طبقه زیرین کوشک سلامی بوده – محبوس می دارد و پس از مدتی او را کشته و سرش را به پیشگاه سلطان خوارزمشاهی می فرستد. در سال 695 ه ق وقتی که شاه محمود سیستانی به ولایت خواف لشکر کشیده بعد از تسلیم شده مخالفان خود که در کوشک سلامی سنگر گرفته بودند, به مدت یک و نیم سال در ولایت خواف ماند و عمارت کوشک را محل اقامت و فرمانروانی خود قرار داد. قلع و قمع ترکمانان یاغی تحت امر مراد بیک ترکمان , توسط شاه اسماعیل صفویدر سال 998 ه ق بین گنجعلیخان حاکم ولایت خواف با ازبکان , از دیگر وقایع مهمی است که کوشک شاهد آن بوده است. ساختمان کوشک به ابعاد 37*33.5 متر , حدودا مکعبی شکل بوده و از گل و خشت ساخته شده و در سه طبقه قرار دارد.طبقه اول که درب آن در سمت جنوبی قرار دارد از 14 اتاق بزرگ تشکیل شده , و از آن به عنوان زندان , انبار و استراحتگاه سربازان استفاده می شده است. در این طبقه راهی وجود دارد که پس از طی چند پله به چاهی – احتمالا چاه مصرفی کوشک – منتهی می گردد و برخی معتقدند راه مخفی قصر که از چندین جهت به بیرون راه داشته , در این محل قرار دارد. طبقه دوم کوشک که 12 متر ارتفاع دارد, درب ورودی آن در سمت غرب قرار گرفته و از 7 اتاق 4*7 متر و دو سالن 3.5*30 متر عمود بر هم و 3 بهار خواب در سمت های شمال , جنوب و مشرق تشکیل شده است. و از این طبقه محل استقرار وزرا و فرماندهان و و انجام امور حکومتی استفاده میشده است. راه منتهی به طبقه دوم از 33 پله , 6 عدد پاگردراهرویی به عرض 2.30 متر تشکیل شده است. پله ها و پاگرد های کوشک را طوری ساخته اند که سواره با اسب می تواند تا طبقه سوم بالا برود. طبقه سوم کوشک که محل اقامت حاکم و خانواده وی بوده , ساخت اولیه آن به کلی از میان رفته و در تعمیر بنای کوشک , این طبقه با ذوق و سلیقه جدید ساخته شده است . این طبقه در ابعاد 16.5*15 متر , ارتفاع 16متر و دارای 15 اتاق و سرویس و دستشویی و آشپزخانه می باشد و سقف طبقه دوم حیات آنرا تشکیل می دهد. راه منتهی به این طبقه از 59 پله و 8 پاگرد تشکیل شده است. پایه های کوشک به قطر5/3 متری خود سنگینی این بنای عظیم را تحمل می نماید. پنجره ها با طول وعرض 2×3در داخل پایه ها قرار گرفته و طوری طراحی شده اندکه به لحاظ امنیتی، نظامی و رفاهی بسیار مناسب و فنی می باشند. زیرا که با شکل قوسدار و منحنی خود مانع دید از بیرون به داخل ساختمان شده و از اصابت تیر و آتش پاره و همچنین از تابش مستقیم نورخورشید به داخل ساختمان جلوگیری می نمایند. سقف اتاقها و راهروهای کوشک متشکل از دو نوع پوشش می باشند. یکی پوشش خشتی معروف به ضربی که سقف اولیه راتشکیل می دهد و دیگری پوشش رومی یا مسطح که روی پوشش اولیه قراردارد. این دو نوع پوشش هم مانع سنگین شدن بیش از حد ساختمان و فشار بر پایه ها شده و هم به واسطه دو جداره بودن سقف ها و وجود هوا بین آنها موجب میگردد که ساختمان در تابستان سرد و در زمستان گرم بوده بدون اینکه نیازی به وسایل سرد یا گرم کننده باشد. آب انبار کوشک به طول وعرض 21×5/29متر متصل به ساختمان کوشک می باشد که آب ذخیره آن درگذشته از قنات سلامی تامین می شده و پس از حفر چاه عمیق شماره 1قریشی از آب چاه مذکور جهت ذخیره آن استفاده می شود. راهروی آب انبار دارای 33پله می باشد و فعلا درب آن را مسدود نموده اند. ساختمان کوشک از سال 1326 ه.ق تا سال1330 توسط مرحوم سید محمدقریشی -مالک بزرگ منطقه خواف-مرمت و بازسازی شد و اطراف آن با ایجاد خیابانهایی با عرض 5/8 و 5 متر و کاشت درختان زینتی و میوه به محیطی زیبا وخرم تبدیل گردید به طوری که هر ساله تعداد زیادی از علاقه مندان به آثار و تاریخ کهن ایران را جهت بازدید از این اثر جاوید تاریخی به این مکان می کشاند. نمای بیرونی کوشک بخصوص قسمت جنوبی آن بسیا زیبا وجالب ساخته شده است. دراین قسمت و در هر طرف درب ورودی طبقه اول 4 ایوان بزرگ وجود دارد و امتداد هر ایوان به طبقه سوم ختم می شود. بر پیشانی ایوان میانی تاجی بزرگ و بر پیشانی ایوانهای سمت راست و چپ آن تاجهای کوچکتری نقش بسته که نماد پادشاه، دو وزیر و دو فرمانده در طرفین آن است. همچنین در هر یک از طرفین ایوان میانی هفت کنگره تعبیه شده که به عنوان مکان دیده بانی و سنگر مورد استفاده قرار می گرفته است."

بند سلامي

از ديگر بناهای قديمی خواف و بخصوص دهستان سلامی بند قديمی و تاريخی آن بوده كه دیواره آن از سنگ و ساروج در دهانه‌ای به عرض بيش از 20 متر پر شده است به استناد اصطخری و حمدا… مستوفی اولین بار ملك محمود سيستانی در زمان حكومت خود آنرا بازسازی نموده است و سپس در زمان خواجه نظام الملك خوافی در قرن نهم بازسازی شده است. بند سلامی در شش كيلومتری شمال شرقی سلامی و 31 كيلومتری شهر خواف از بناهای عظيم و باشكوه گذشته اين ديار بوده كه در سال 1316 ه-ش توسط مرحوم قريشی برای بار سوم تعمير و بازسازی گرديده و از آن به بعد با درختكاري پايين دست سد و ايجاد فضای سبز و تفريحی، يكی از مراكز عمده تفريحی به حساب می‌آيد و در فصل بهار و تابستان، روزانه پذيرای چندين خانواده از سراسر شهرستان و ساير نقاط كشور می‌باشد. اين محل با توجه به موقعيت گرم و خشك اقليمی منطقه و دسترسی مناسب، يكی از مراكز بااستعداد و بالقوه و فعال شهرستان بوده كه زمينه‌های زيادی از نظر توسعه صنعت توريست، پرورش ماهی، تأمين آب تعدادی از روستاها را داشته است.